Bağımlılık

Bağımlılık

Bağımlılık, kişinin ruhsal ve bedensel sağlığına ya da sosyal yaşamına zarar vermesine karşın, belirli bir eylemi yinelemeye yönelik önüne geçilemez bir istek duyması halidir.
Neler Bağımlılık Yapar? Sigara, alkol, uyuşturucu/uyarıcı maddeler, kumar, bilgisayar ve internet, alış veriş, insanlar vb. birçok şey bağımlılık yapar. Her şeyin bağımlılık yapma ihtimali olmasına rağmen bazı maddelerin bağımlılık potansiyeli daha yüksektir. En çok bağımlılığı görülen maddeler şu şekilde sınıflandırılabilir. Tütün, Alkol, Esrar, Opiyatlar, (Morfin, Eroin, Kodein, Metadon vb.), Uyarıcılar (Amfetamin, Ecstasy, Kokain, Kafein vb.), Merkezi Sinir Sistemini baskılayan kötüye kullanılan ilaçlar (Barbitüratlar, Benzodiazepinler vb.), Halüsinojenler (LSD, Meskalin, Psilocybin), Uçucu maddeler (Tiner, Benzin, Gazolin, Bali, UHU vb.). İnsanlar genellikle bağımlılık potansiyeli yüksek olan bu maddelere daha kolay ve sık olarak bağımlı olmaktadırlar.

Bağımlılığın Tanımı Nedir?
Bağımlılık, gelişmesi ve ilerlemesinde, birçok biyolojik ve çevresel etmenlerin rol oynadığı bir beyin hastalığıdır. Düzelebilir olan bu hastalık kişinin hem beynini hem de davranışlarını etkiler. Kişi bazı evrelerden geçerek bağımlılık noktasına gelir. Başlangıçta görülen deneme amaçlı kullanım, daha sonra sosyal kullanıma ve giderek kötüye kullanım ve bağımlılık noktasına ulaşır. Kişinin bu sürece dahil olmasına neden olan düşüncesi “Bir kereden bir şey olmaz.” olup kullanmayı devam etmesine neden olan düşüncesi ise “Ben kontrol edebiliyorum” dur.
Kullanmaya devam etmek “Ben bağımlı olmam, istersem bırakırım.” düşünceleri ile devam eder, oysa kullanmanın doğal sonucu bağımlılıktır. Kullanılan maddeler/alkol vb. beyinde birçok nörokimyasal, nörofizyolojik değişimler yapar. Kişi bağımlı olduğunun farkına varamaz. Farkına vardığı zaman ise çok geçtir. Bu süreç içerisinde bağımlılık aşamasına ulaşmadan yardım almak önemlidir. Özellikle alkol ve madde kullanımının erken tanınması ile birçok olumsuz sonucun gelişmesi önlenebilir. DSM IV’e (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders=Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı) göre bağımlılığın ölçütleri:

1. Tolerans gelişmesi (kullanılan madde miktarının aynı etkiyi sağlamak amacıyla giderek artırılması),
2. Madde kesildiğinde ya da azaltıldığında fiziksel veya ruhsal yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması,
3. Madde kullanımını denetlemek ya da bırakmak için yapılan ama boşa çıkan sürekli çabalar,
4. Maddeyi sağlamak, kullanmak ya da bırakmak için büyük zaman harcama,
5. Madde kullanımı nedeni ile sosyal, mesleki ve kişisel etkinliklerin azalır ya da tamamen bırakılması,
6. Maddenin tasarlandığından daha uzun ve yüksek miktarlarda alınması,
7. Fiziksel ya da ruhsal sorunların ortaya çıkmasına ya da artmasına rağmen madde kullanımının sürdürülmesidir.

Buna göre bağımlılık; 12 aylık bir dönemde yukarıda yer alanlardan üç veya daha fazlasının bulunması ile tanımlanır.

Kimler Bağımlı Olur?
Herkes bağımlı olabilir. Bağımlılık irade zayıflığı ile ilgili değildir. Kullanan herkes bağımlı olabilir. ‘Ben bağımlı olmam.” Düşüncesi kişiyi kullanmaya devam etmeye sevk eden yanlış inançlardan biridir.

Bağımlılıkta Tedavi?
Bağımlılıkta deneme, kullanma, bırakma, yeniden deneme, kullanma şeklinde döngüsel bir süreç görülür. Kişi bırakır yeniden başlar, bırakır yeniden başlar, bazı bağımlılar bu süreci birçok kez yaşarlar. Bazen bu süreç kişide bıkkınlık oluşturur ve kişinin kurtulamayacağına dair yanlış inançlar geliştirmesine neden olur. Bu nedenle bağımlılık tedavisi zorlu ve uzundur. Bazı vakalarda başarıya ulaşana kadar birçok tedavi sürecine gereksinim olmaktadır.

- Herkes için uygun tek bir bağımlılık tedavisi yoktur. Kişinin ihtiyaçları doğrultusunda bağımlılık tedavisi belirlenir.
- Süre bağımlılık tedavisinde kritik bir öneme sahiptir. Uygun süre kişinin sorunları ve ihtiyaçlarına bağlıdır. Tedaviyi erken bıraktığı için kişi tekrar alkol/madde kullanmaya başlar.
- Bağımlılık tedavisinin ilk adımı olan arınmada, alkol/maddenin vücuttan çekilmesi sırasında ortaya çıkan belirtilerin ilaçla tedavi edilmesi gereklidir. Bağımlılıkta arındırma tedavinin ilk adımını oluşturmaktadır. Bazı hastalarda bağımlılığa eşlik eden başka psikiyatrik hastalıklar için uzun süreli ilaçla tedavisi de gereklidir.
- Bireysel ve/veya grup terapileri bağımlılık tedavisinde oldukça etkilidir. Bu tedaviler, alkol/madde kullanımına karşı koyma, sorun çözme, stresle başetme becerilerinin geliştirilmesini; sosyal aktivitelerin, aile ve toplumla ilişkilerin yeniden düzenlenmesini içerir.
- Bağımlılık tedavisinde motivasyon, kişinin bağımlılık tedavisini kabullenmesi daha sonrasında ise sürdürmeye çalışması için oldukça önemli ve gerekli bir faktördür. Aksi halde yoksunluk belirtileri ile baş etme ya da ruhsal olarak çökkünlük hissetme aşamalarında kişilerin yeniden başlamaya yönelmeleri olasıdır. Bu nedenle kişinin tedavi aşamasında gönüllü olması, kendini önlemler almaya zorlaması tedavinin başarısını etkiler.